Çalışma hayatının temel kuralı olarak haftalık mesai süresi 45 saattir. Aksi kararlaştırılmamışsa bu süre, işyerinde haftanın çalışılan günlerine eşit şekilde bölünerek uygulanır. İşçiyle işverenin anlaşması halinde 45 saatlik çalışma süresi, haftanın çalışılan günlerine, günde 11 saati aşmamak şartıyla dağıtılabilir.
Denkleştirme ise işverenin mevsim, kampanya, yoğun sipariş gibi nedenlerle 2 aylık bir dönem içinde yoğunlaştırılmış iş haftaları uygulaması demektir. Bu 2 aylık süre, toplu sözleşmelerle 4 aya kadar uzatılabilir. 2016 yılında yapılan düzenlemeyle turizmi sektöründe denkleştirme süresinin, toplu iş sözleşmeleriyle 6 aya kadar uzatılabileceği hüküm altına alınmıştır.
Hem çalışma süreleri hem de denkleştirme hususu, 4857 Sayılı İş Kanunu’nun 63. Madde ile şu şekilde düzenlenmiştir;
Genel bakımdan çalışma süresi haftada en çok kırkbeş saattir. Aksi kararlaştırılmamışsa bu süre, işyerlerinde haftanın çalışılan günlerine eşit ölçüde bölünerek
uygulanır. (Ek cümle: 10/9/2014-6552/7 md.; Değişik cümle: 4/4/2015-6645/36 md.) Yer altı maden işlerinde çalışan işçilerin çalışma süresi; günde en çok yedi buçuk, haftada en çok otuz yedi buçuk saattir.Tarafların anlaşması ile haftalık normal çalışma süresi, işyerlerinde haftanın çalışılan günlerine, günde onbir saati aşmamak koşulu ile farklı şekilde dağıtılabilir. Bu halde, iki aylık süre içinde işçinin haftalık ortalama çalışma süresi, normal haftalık çalışma süresini aşamaz. Denkleştirme süresi toplu iş sözleşmeleri ile dört aya kadar artırılabilir. (Ek cümle: 6/5/2016- 6715/3 md.) Turizm sektöründe dört aylık süre içinde işçinin haftalık ortalama çalışma süresi, normal haftalık çalışma süresini aşamaz; denkleştirme süresi toplu iş sözleşmeleri ile altı aya kadar artırılabilir.
İş Kanunu’nda denkleştirme çalışmasının esaslarının da Yönetmelikle tespit edilmesi gerektiği belirtilmiştir. İş Kanununa İlişkin Çalışma Süreleri Yönetmeliği’nde denkleştirme çalışmasına ilişkin esaslar şöyle tespit edilmiştir;
Denkleştirme Esasına Göre Çalışma
Madde 5 —Tarafların yazılı anlaşması ile haftalık normal çalışma süresi, işyerinde haftanın çalışılan günlerine günde onbir saati aşmamak koşuluyla farklı şekilde dağıtılabilir. Bu halde, yoğunlaştırılmış iş haftası veya haftalarından sonraki dönemde işçinin daha az sürelerle çalıştırılması suretiyle, toplam çalışma süresi, çalışması gereken toplam normal süreyi geçmeyecek şekilde denkleştirilir.
Denkleştirme iki aylık süre içinde tamamlanacak, bu süre toplu iş sözleşmeleri ile dört aya kadar artırılabilecektir. (Ek cümle:RG-25/8/2017-30165) Turizm sektöründe dört aylık süre içinde işçinin haftalık ortalama çalışma süresi, normal haftalık çalışma süresini aşamaz; denkleştirme süresi toplu iş sözleşmeleri ile altı aya kadar artırılabilir.
Parça başına, akort veya götürü gibi yapılan iş tutarına göre ücret ödenen işlerde de bu Yönetmeliğin denkleştirmeye ilişkin hükümleri uygulanır.
Denkleştirme dönemi içinde günlük ve haftalık çalışma süreleri ile denkleştirme süresi uygulamasının başlangıç ve bitiş tarihleri işverence belirlenir.
Görüleceği gibi denkleştirme çalışması, hem kanun hem de yönetmelikle belirlenmiştir. Denkleştirme için esas olan, işçinin bu uygulamayı kabul etmesidir. Ayrıca çalışmanın yapıldığı haftalarda dahi günlük çalışma süresi 11 saatten fazla olamaz. Denkleştirme yapılan sürede (2, 4 veya 6 aylık süre) işçinin haftalık ortalama çalışma süresi, normal haftalık çalışma süresini aşamaz. Buna göre iş yoğunluğu nedeniyle haftalık çalışma süresinin 45 saati aşması durumunda, sonraki haftalarda işçi daha az çalıştırılarak denkleştirme sağlanır.
Denkleştirme dönemi içinde günlük ve haftalık çalışma süreleri ile denkleştirme uygulamasının ne zaman başlayıp ne zaman biteceği, işveren tarafından belirlenir.
Sonuç itibariyle denkleştirme, iş yoğunluğu döneminde işçinin daha fazla çalıştırılmasını sağlayan mekanizmadır. 4857 Sayılı İş Kanunu’nun 63. Maddesinde tanımlanmıştır. Yoğunlaştırılmış iş haftasında, günlük 11 saat üzerinden haftalık toplamda 66 saat mesai yapılabilir. Bu durum bir yada bir kaç hafta devam edebilir. Böylece işveren, mesai ücreti ödemeden fazla mesai yaptırabilir. Ancak bu fazla çalışmanın, takip eden haftalarda işçi daha az çalıştırılarak ortalama 45 saate denkleştirilmesi zorunludur.
