Bilindiği gibi 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu, 4 (a) olarak ifade edilen hizmet akti ile çalışanlara (işçilere) yapılan bazı ödemeleri kısmen, bazılarını da tamamen prime esas kazançtan istisna kılmıştır. Daha açık bir ifade ile Kanun’da tanımlanan bu ödemelerin bir kısmı ya da tamamı için SGK Primi kesilmeyecektir.
SGK priminden kısmen veya tamamen istisna tutulan kazançlar, Sosyal Güvenlik Kurumu’nun 2020/20 sayılı Genelgesinde detaylı olarak açıklanmıştır. Bu yazımızda, SGK Genelgesi ışığında prime esas kazanca dahil edilmeyecek ödemeleri ayrıntılı olarak ele alacağız.
A-KISMEN PRİME ESAS KAZANCA DAHİL EDİLMEYECEK ÖDEMELER
- YEMEK PARALARI
Sigortalılara yemek parası adı altında yapılan ödemeler, işyerinde işveren tarafından yemek verilmemesi şartıyla, fiilen çalışılan gün sayısı dikkate alınarak günlük asgari ücretin % 6’sının, yemek verilecek gün sayısı ile çarpılması sonucunda bulunacak miktarı, prime esas kazançların tespitinde dikkate alınmayacak, dolayısıyla bu tutardan prim kesilmeyecektir.
Bu durumda, yemek parası adı altında yapılan ödemelerden prime esas kazanca dahil edilecek tutar;
Brüt Günlük Asgari Ücret x % 6= X (Günlük istisna tutarı)
Yemek Parası Verilen Gün Sayısı (Ay içinde fiilen çalışılan gün sayısı) X (Günlük istisna tutarı) = Aylık İstisna Tutarı,
Ödenen Yemek Parası – İstisna Tutarı = Prime Esas Kazanca Dahil Edilecek Yemek Parası,
formülü vasıtasıyla hesaplanacaktır.
Örnek: Aylık brüt ücreti 4.000,00 TL olan sigortalıya 2020/Eylül ayında 400 TL tutarında yemek parası ödenmiştir. Sigortalının ilgili ayda hafta sonları fiilen çalışmadığı göz önüne alındığında yemek parası adı altında yapılan ödemelerden prime esas kazanca dahil edilecek tutar;
98,10 x %6= 5,89 (Günlük İstisna tutarı)
22 Gün x 5,89 = 129,58 TL (Aylık istisna tutarı)
400 TL – 129,58 TL= 270.42 TL (Prime Esas Kazanca dahil edilecek yemek parası)
Öte yandan, sigortalılara ay içinde yemek parası olarak nakit ödeme yapılmaksızın, çalıştıkları işyerinin dışında yemek üretimi yapan başka firma veya şahıslar tarafından (örneğin yemek kuponu, yemek kartı, yemek çeki karşılığında) gerek işyerinde, gerekse işyerinin dışında yemek verilmesi halinde, işverenlerce bu firma veya şahıslara fatura karşılığında yemek bedeli olarak ödenen fatura bedelleri prime esas kazanca dahil edilmeyecektir.
- ÇOCUK YARDIMI (ZAMMI)
Sigortalının çocuklarından 18 yaşını, lise ve dengi öğrenimde 20 yaşını, yüksek öğrenim görmesi halinde 25 yaşını doldurmamış ve evli olmayan çocukları ile yaşına bakılmaksızın Kanuna göre malûl olduğu tespit edilen evli olmayan çocuklarından en fazla 2 çocuk (iki çocuk dahil) için çocuk zammı adı altında yapılan ödemelerin, çocuk başına aylık asgari ücretin %2’si,
– 657 sayılı Kanunun 4 üncü maddesinin birinci fıkrasının (C) bendi kapsamında çalışan sigortalıların aynı şartları haiz her bir çocuğu için % 4’ü oranındaki tutarı,
Aylık prime esas kazançların hesaplanmasında dikkate alınmayacaktır.
Örnek 1: Özel sektörde çalışan ve aylık brüt ücreti 4.000,00 TL olan (E) sigortalısına 2020/Eylül ayında 3 çocuğu göz önüne alınarak çocuk başına 30 TL çocuk yardımı verilmiştir.
Sigortalı (E)’nin prime esas kazancına dahil edilecek tutar;
Brüt Aylık Asgari Ücret X%2=Aylık İstisna Tutarı (Tek çocuk için)
Aylık İstisna Tutarı (Tek Çocuk için) X Çocuk Sayısı (İki çocuğa kadar) = İstisna Tutarı
2.943,00 TL x %2 = 58,86 TL (Tek Çocuk İçin İstisna Tutarı)
58,86 x 2 = 117,72 (İki Çocuk için istisna tutarı)
Önemli uyarı: İki çocuk için verilen çocuk yardımı (60 TL), iki çocuk için belirlenen istisna tutarının (117,72 TL) altında olduğundan, çocuk yardımı prime esas kazanca tabi tutulmayacaktır. Ancak üçüncü çocuk için verilen çocuk yardımı (30 TL ) için istisna söz konusu olmadığından bu tutarın tamamı prime esas kazanca tabi tutulacaktır.
Örnek 2: Özel sektörde çalışan ve aylık brüt ücreti 4.000,00 TL olan (E) sigortalısına 2020/Eylül ayında 3 çocuğu göz önüne alınarak çocuk başına 100 TL çocuk zammı verilmiştir.
Sigortalı (E)’nin prime esas kazancına dahil edilecek tutar;
Brüt Aylık Asgari Ücret X%2=Aylık İstisna Tutarı (Tek çocuk için)
Aylık İstisna Tutarı (Tek Çocuk için) X Çocuk Sayısı (İki çocuğa kadar) = İstisna Tutarı
2.943,00 TL x % 2 = 58,86 TL (Tek Çocuk İçin İstisna Tutarı)
58,86 x 2 = 117,72 TL (İki Çocuk için istisna tutarı)
200 – 117,72 = 82.28 TL ( İki çocuk için prime esas kazanca dahil edilecek çocuk yardımı)
Diğer taraftan üçüncü çocuk için verilen 100 TL çocuk yardımının tamamı, istisna söz konusu olmadığından prime esas kazanca tabii tutulacaktır.
- AİLE YARDIMI (ZAMMI)
Sigortalılara aile yardımı adı altında yapılacak ödemelerin, sigortalının eşinin Kanuna tabi zorunlu sigortalı olmayı gerektirecek şekilde çalışmaması ve Kurumdan gelir veyahut aylık almaması durumunda, aylık asgari ücretin %10’u,
657 sayılı Kanunun 4 üncü maddesinin birinci fıkrasının (C) bendi kapsamında çalışan sigortalıların aynı şartları haiz eşi için % 20’si oranındaki tutar aylık prime esas kazançların hesaplanmasında dikkate alınmayacaktır.
- ÖZEL SAĞLIK SİGORTALARINA VE BİREYSEL EMEKLİLİK SİSTEMİNE ÖDENEN PRİMLER
Kanunun 80 inci maddesinin birinci fıkrasının (b) bendinde, “… işverenler tarafından sigortalılar için özel sağlık sigortalarına ve bireysel emeklilik sistemine ödenen ve aylık toplamı asgarî ücretin % 30’unu geçmeyen özel sağlık sigortası primi ve bireysel emeklilik katkı payları tutarları, prime esas kazanca tâbi tutulmaz.” denilmektedir.
Sigortalı adına ay içinde özel sağlık sigortası primi ve bireysel emeklilik katkı payı adı altında işverence yapılan ödemeler toplamının aylık asgari ücretin % 30’una isabet eden kısmı prime esas kazanca dahil edilmeyecek, kalan tutar ise ödendiği ayın prime esas kazancına dahil edilecektir.
Özel sağlık sigortası primi ve bireysel emeklilik katkı payı adı altında işverenlerce yapılan ödemelerden prime esas kazanca dahil edilecek tutar;
Brüt Aylık Asgari Ücret X % 30 = İstisna Tutarı,
Özel Sağlık Sigortası Primi + Bireysel Emeklilik Katkı Payı – İstisna Tutarı = Prime Esas Kazanca Dahil Edilecek Özel Sağlık Sigortası Primi ve Bireysel Emeklilik Katkı Payı Tutarı,
Formülü vasıtasıyla hesaplanacaktır.
B- TAMAMEN PRİME ESAS KAZANCA DAHİL EDİLMEYECEK ÖDEMELER
- AYNİ YARDIMLAR
İşverenlerce sigortalılara ayni (mal) (örneğin gıda kolisi, elbise, ayakkabı) olarak yapılan yardımlar, tutarları üzerinde durulmaksızın, prime esas kazançlara dahil edilmeyecektir.
Ancak, ayni yardımların sigortalılara nakden ödenmesi halinde (örneğin yağ parası, un parası, ayakkabı parası, giyim yardımı gibi) prime tabi tutulması gerekmektedir.
- ÖLÜM, DOĞUM VE EVLENME YARDIMLARI
Ölüm, doğum ve evlenme hallerinde işverenler tarafından sigortalılara yapılan nakdi yardımlar, miktarı ne olursa olsun prime esas kazançların hesabında dikkate alınmayacaktır.
Sigortalının anne ve babası, eşi veya çocuğunun ölümü halinde sigortalıya verilen ölüm yardımı ile sigortalının evlenmesi veya çocuğunun olması halinde işveren tarafından yapılan doğum ve evlenme yardımları prime esas kazançların hesabına dahil edilmeyecektir.
- KASA TAZMİNATI (MALİ SORUMLULUK TAZMİNATI)
İşyerlerinde para veya kıymetli evrak ya da eşya muhafazası ile görevli bulunan sigortalılara muhtemel açıkları kapatmak amacıyla işverenler tarafından ödenen kasa tazminatları, ücret niteliğinde sayılamayacağından, prime esas kazançtan istisna tutulması gerekmektedir.
Ancak, kasa tazminatı niteliğinde olan ödemelerin para ve kıymetli evrak veyahut eşya muhafazası ile görevli bulunan sigortalıya ödenmesi gerektiğinden, bu tür sorumluluğu bulunmayan sigortalılara bu nitelikte bir ödemenin yapılması halinde söz konusu ödemeler prime esas kazanca dahil edilecektir.
- KIDEM TAZMİNATI, SEYYAR GÖREV TAZMİNATI, İŞ SONU TAZMİNATI VEYA KIDEM TAZMİNATI MAHİYETİNDEKİ TOPLU ÖDEMELER VE KEŞİF ÜCRETİ
İş akdinin feshi veya çeşitli sebeplerle işten ayrılan işçilere işveren tarafından bir defaya mahsus olmak üzere ödenen kıdem tazminatı, iş sonu tazminatı veya kıdem tazminatı mahiyetindeki toplu ödemeler ve keşif ücreti; prime esas kazancın hesaplanması sırasında dikkate alınmayacaktır. Ancak, yukarıda belirtilen ödemeleri kanıtlayıcı nitelikteki belgeler, gerektiğinde denetim elemanlarına ibraz edilecektir.
6245 sayılı Kanunun 1 inci maddesinde sayılan daire ve müesseselerde çalışan sigortalılardan, arazi üzerinde seyyar olarak vazife gören işçilere ilgililerin belediye hudutları haricinde ve belirli bir görev sahası dahilinde, seyyar olarak yaptıkları vazifenin gerektirdiği masrafların karşılığını teşkil etmek üzere 6245 sayılı Kanunun 49 uncu maddesine göre ödenen seyyar görev tazminatı, sigorta primine esas kazanca dahil edilmeyecektir.
- İHBAR TAZMİNATI
4857 sayılı İş Kanunu’nun 17. maddesinde, belirsiz süreli iş sözleşmelerinin feshinden önce durumun diğer tarafa bildirilmesi gerektiği, işçinin kıdemine göre değişen süreler sonunda iş sözleşmesinin feshedilmiş sayılacağı, bildirim şartına uymayan tarafın, bildirim süresine ilişkin ücret tutarında tazminatı (ihbar tazminatı) ödemek zorunda olduğu belirtilmiştir. Bu durumda sigortalının işyeri ile hukuki ilişkisi iş sözleşmesinin feshi ile sona ermiş olduğundan, ödenen tazminat, ücret niteliğinde olmadığı için prime esas kazanca da dahil edilemeyecektir.
- KÖTÜ NİYET TAZMİNATI
Ayrıca, işverenin bildirim şartına uymaması veya bildirim süresine ait ücreti peşin ödeyerek sözleşmeyi feshetmesi, 4857 sayılı İş Kanununun 18, 19, 20 ve 21 inci maddeleri hükümlerinin uygulanmasına engel teşkil etmeyeceğinden, İş Kanununun 18 inci maddesinin birinci fıkrası uyarınca, 18, 19, 20 ve 21 inci maddelerinin uygulama alanı dışında kalan işçilerin iş sözleşmesinin, fesih hakkının kötüye kullanılarak sona erdirildiği durumlarda işçiye bildirim süresinin üç katı tutarında tazminat ödenmesi gerekmektedir. Bu durumda da işçinin işyeri ile olan hukuki bağı, iş sözleşmesinin feshi ile sona erdiğinden, işçiye ödenen kötü niyet tazminatı prime esas kazanca da dahil edilemeyecektir.
Aynı şekilde 4857 sayılı Kanun dışında 6098 sayılı Borçlar Kanunu ve diğer Kanunlara tabi çalışanlara kendi mevzuatlarında yer alan düzenlemeleri uyarınca yapılacak benzer nitelikteki ihbar tazminatı ödemeleri de ücret niteliğinde olmadığı için prime esas kazanca dahil edilemeyecektir.
- GÖREV YOLLUKLARI
6245 sayılı Harcırah Kanununun 3. maddesinde belirtilen yol masrafı, gündelik, aile masrafı ve yer değiştirme masrafı niteliğinde yapılan ödemeler yolluk kapsamındadır.
Bu bakımdan, sigortalılara bireysel iş sözleşmesine veya toplu sözleşmeye dayanılarak ve işveren tarafından sigortalının geçici bir görevle başka yere gönderilmesi veya görev yerini değiştirmesi dolayısıyla verilen ve yolluk kavramına giren ödemeler prime esas kazanca dahil edilmeyecektir.
Diğer taraftan, sigortalıya yapılan bir ödemenin görev yolluğu mahiyetinde olduğunun belge ile kanıtlanması gerektiğinden, bu durumu ispatlayacak görev yolluğu ile ilgili evrakların işveren tarafından muhafaza edilmesi ve Kurumumuzca istenildiğinde ibraz edilmesi gerekmektedir.
- KANUNDA İSTİSNA OLARAK SAYILMAYAN DİĞER ÖDEMELER
5510 sayılı Kanunun değişik 80. maddesinin birinci fıkrasının (c) bendinde, (b) bendinde belirtilen istisnalar dışında her ne adla yapılırsa yapılsın tüm ödemelerin prime tabi tutulacağı ve diğer kanunlardaki prime tabi tutulmaması gerektiğine dair muafiyet ve istisnaların 5510 sayılı Kanunun uygulanmasında dikkate alınmayacağı öngörülmüştür. Bu nedenle; işçilere, yakacak, temizlik, aydınlatma ve benzeri nitelikte yapılan giderler yahut öğrenim veya mesken yardımı gibi kanunda ismen sayılmayan bu tür ödemelerin tamamı, (ödeme her ne adla yapılırsa yapılsın) ödendiği ayın kazancına ilave edilmek suretiyle prime tabi tutulacaktır.
- İLAVE TEDİYE NEDEN SGK PRİMİNE TABİ TUTULUR?
5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu’nda, “diğer kanunlardaki prime tabi tutulmaması gerektiğine dair muafiyet ve istisnaların 5510 sayılı Kanunun uygulanmasında dikkate alınmayacağı “hükmü bulunmaktadır. Buna istinaden 6772 sayılı “Devlet ve Ona Bağlı Müesseselerde Çalışan İşçilere İlave Tediye Yapılması Hakkında Kanun”a istinaden ödenmekte olan İlave Tediyeler prime tabi tutulacaktır. Bir diğer ifade, 6772 sayılı Kanunun 4. Maddesindeki, “… Bu tediyelerden çeşitli işçi sigortalarının icabettirdiği primler kesilmez….” hükmü, 5510 sayılı Kanun ile geçersiz kılınmıştır ve bu nedenle İlave Tediyeden SGK primi kesilmektedir.
