Türk İş Hukuku mevzuatında, engelli çalışanlar ile engelli yakını bulunan çalışanlara pozitif ayrımcılık sağlayan çeşitli düzenlemeler yer almaktadır. Bu düzenlemelerden biri de engelli çalışanlara veya bakmakla yükümlü olduğu engelli yakını bulunan çalışanlara yönelik vergi indirimidir.
Engellilik indirimi; çalışma gücü kayıp oranı asgari % 40 ve üzerinde olanların ücret ve/veya kazançlarına, girecekleri derecelere göre belirlenen miktarda indirimin uygulanmasıdır. Engellilik bulgularına göre girecekleri derecelere esas oranlar; çalışma gücünün asgari % 80’ini kaybetmiş bulunanlar birinci derece engelli, asgari % 60’ını kaybetmiş bulunanlar ikinci derece engelli, asgari % 40’ını kaybetmiş bulunanlar ise üçüncü derece engelli olarak belirlenmektedir.
Bir diğer ifade ile engelli vergi indirimi, kapsama giren kişilerden engellilik derecesine göre daha az gelir vergisi kesilmesidir. Ücret karşılığı çalışan veya bakmakla yükümlü olduğu engelli yakını bulunan çalışan, en az %40 engellilik oranını karşılaması şartıyla daha düşük gelir vergisi ödeyecektir. Böylece bu kapsama giren kişilerin maaşlarında belli oranda artış sağlanmaktadır.
Engellilik indiriminden;
- Engelli ücretli (hizmet erbabı),
- Bakmakla yükümlü olduğu engelli kişi bulunan ücretli (hizmet erbabı),
- Engelli serbest meslek erbabı,
- Bakmakla yükümlü olduğu engelli kişi bulunan serbest meslek erbabı,
- Basit usulde vergilendirilen engelliler,
yararlanır.
Engelli sayılanların çalışma gücü kayıp oranlarına göre belirlenen dereceler itibariyle tespit edilen 2020 yılına ilişkin aylık engellilik indirimi tutarları,
- Birinci derece engelliler için 1.400 lira,
- İkinci derece engelliler için 790 lira,
- Üçüncü derece engelliler için 350 liradır.
Engelli vergi indirimi konusunda en çok zorlanılan hususlardan biri, engelli vergi indirimiyle Asgari Geçim İndiriminin (AGİ) nasıl uygulanacağıdır.
Peki engellilik indiriminden yararlanan işçi, Asgari Geçim İndiriminden (AGİ) yararlanabilir mi veya nasıl yararlanır?
Engellilik indiriminden yararlanan bir ücretlinin gelir vergisi matrahı hesaplanırken engellilik indirimi mahsup edilecek ve engellilik indiriminin mahsubundan sonra kalan gelir vergisi matrahı üzerinden hesaplanan gelir vergisi tutarından da yıllık asgari geçim indirimi tutarının 1/12’si mahsup edilecektir. Mahsup edilecek tutar, kalan gelir vergisi tutarını aşamayacak ve mahsup edilemeyen asgari geçim indirimi tutarı diğer dönemlerde mahsup edilemeyecektir.
Engellilik indiriminden yararlanan bir ücretlinin, indirim nedeniyle gelir vergisi matrahının kalmaması durumunda gelir vergisi tevkifatı yapılamayacağı için asgari geçim indirimi uygulamasından yararlanması mümkün değildir. Asgari geçim indirimi uygulamasında esas olan, ücretlinin vergi matrahının doğması ve bu matrah üzerinden de gerçek usulde gelir vergisi tevkifatının yapılmış olmasıdır. Ancak, engellilik derecesine göre engellilik indirimi uygulaması sonrasında ücretlinin gelir vergisi matrahının kalması veya hizmet erbabına aylık maaş ödemesi dışında vergiye tabi diğer ödemelerin yapılması durumunda, yapılan gelir vergisi tevkifatını aşmamak üzere, ücretlinin asgari geçim indiriminden yararlanması mümkün bulunmaktadır.
Ancak, ödenecek asgari geçim indirimi tutarı aylık asgari ücret üzerinden hesap edilen vergiden fazla olamayacaktır.
Örnek: Bekar olan ve birinci derece (2020 yılı için aylık 1.400 TL) engellilik indiriminden faydalanmakta olan bir ücretlinin 2020 yılı asgari geçim indirimi tutarı şu şekilde hesaplanacaktır. (Asgari ücret, 2020 yılı için aylık brüt 2.943 TL, yıllık 35.316 TL olarak dikkate alınmıştır.)
| 2020 yılında Asgari Ücretin Yıllık Brüt Tutarı (2.943 x 12 =) | 35.316 TL | |
| Mükellefin Asgari Geçim İndirimi Oranı | % 50 | |
| – Mükellefin kendisi için % 50 | ||
| Asgari Geçim İndirimine Esas Tutar (35.316 x % 50 =) | 17.658 TL | |
| Asgari Geçim İndiriminin Yıllık Tutarı ( 17.658 x % 15 =) | 2.648,70 TL | |
| Asgari Geçim İndiriminin Aylık Tutarı ( 2.648,7 / 12=) 220,73 TL | ||
Bu ücretlinin ocak ayı için, asgari geçim indirimi mahsup işlemi aşağıdaki şekilde gerçekleştirilecektir.
| 2020 yılı Ocak Ayı Brüt Ücreti | 2.943 TL |
| 2020 yılı Ocak Ayı Tevkifat Matrahı | 2.501,55 TL |
| Birinci Derece Engellilik İndirimi (2020 yılı için) | 1.400 TL |
| Engellilik İndirimi Düşüldükten Sonra Kalan Tevkifat Matrahı | 1.101,55 TL |
| 2020 yılı Ocak Ayı Ücretinden Hesaplanan Gelir Vergisi | 165,23 TL |
| 2020 yılı Ocak Ayı Mahsup Edilecek Asgari Geçim İndirimi Tutarı | 220,73 TL |
| 2020 yılı Ocak Ayı Ödenecek Gelir Vergisi | 0 TL |
| 2020 yılı Ocak Ayında Yararlanılacak Asgari Geçim İndirimi Tutarı | 165,23 TL |
Bu ücretlinin gelir vergisi matrahı hesaplanırken engellilik indirimi de mahsup edilecek, engellilik indiriminin mahsubundan sonra kalan gelir vergisi matrahı üzerinden hesaplanan gelir vergisi tutarından da yıllık asgari geçim indirimi tutarının 1/12’si olan (2.648,7 /12=) 220,73 TL mahsup edilecektir. Ancak mahsup edilecek tutar, kalan gelir vergisi tutarını aşamayacağından yalnızca 165,23 TL’lik kısmı ücretliye ödenecek ve (220,73– 165,23=) 55,50 TL asgari geçim indirimi farkı diğer dönemlerde de değerlendirilmeyecektir. Buna göre, işveren, mahsup edilen asgari geçim indirimi tutarı kadar yani 165,23 TL ücretliye daha fazla ödeme yapacaktır.
