Bilindiği gibi fazla mesai olarak ifade edilen fazla çalışma, işçinin normal mesaisinin dışındaki çalışmalarını ifade eder. İşçinin normal mesaisinin üzerindeki çalışmalarının ayrıca ücretlendirilmesi ve bu ücretin işçiye ödenmesi gerekir. Çalışma hayatı pratiğinde, fazla mesai konusu işçi ile işveren arasındaki ihtilafların en önemlilerinden birdir. Bu husus sık sık dava konusu olmaktadır.
Yargıtay kararlarına göre; fazla çalışma yaptığını iddia eden işçi bu iddiasını ispatla yükümlüdür. İşçinin imzasını taşıyan bordro sahteliği ispat edilinceye kadar kesin delil niteliğindedir. Bir başka anlatımla bordronun sahteliği ileri sürülüp ispatlanmadıkça, imzalı bordroda görünen fazla çalışma alacağının ödendiği varsayılır.
Fazla çalışmanın ispatı konusunda iş yeri kayıtları, özellikle işyerine giriş çıkışı gösteren belgeler, iş yeri iç yazışmaları, delil niteliğindedir. Ancak, fazla çalışmanın bu tür yazılı belgelerle ispatlanamaması durumunda tarafların dinletmiş oldukları şahit beyanları ile sonuca gidilmesi gerekir. Bunun dışında herkesçe bilinen genel bazı vakıalar da bu noktada göz önüne alınabilir. İşçinin fiilen yaptığı işin niteliği ve yoğunluğuna göre de fazla çalışma olup olmadığı araştırılmalıdır.
Fazla çalışmanın yazılı delil ya da tanıkla ispatı imkan dahilindedir. İşyerinde çalışma düzenini bilmeyen ve bilmesi mümkün olmayan tanıkların anlatımlarına değer verilemez.
Fazla çalışmanın belirlenmesinde 4857 sayılı İş Kanunu’nun 68. maddesi uyarınca ara dinlenme sürelerinin dikkate alınması gerekir.
İşçinin günlük iş süresi içinde kesintisiz olarak hiç ara vermeden çalışması beklenemez. Gün içinde işçinin yemek, çay, sigara gibi ihtiyaçlar sebebiyle ya da dinlenmek için belli bir zamana ihtiyacı vardır.
ARA DİNLENME NE KADARDIR?
Ara dinlenme 4857 sayılı İş Kanunu’nun 68. maddesinde düzenlenmiştir. Anılan hükümde ara dinlenme süresi, günlük çalışma süresine göre kademeli bir şekilde belirlenmiştir. Buna göre 4 saat veya daha kısa süreli günlük çalışmalarda ara dinlenmesi en az 15 dakika, 4 saatten fazla ve 7,5 saatten az çalışmalar için en az yarım saat ve günlük 7,5 saati aşan çalışmalar bakımından ise en az 1 saat ara dinlenmesi verilmelidir.
Uygulamada 7,5 saatlik çalışma süresinin çok fazla aşıldığı günlük çalışma sürelerine de rastlanılmaktadır. İş Kanunu’nun 63. maddesi hükmüne göre, günlük çalışma süresi 11 saati aşamayacağından, 68. maddenin belirlediği 7,5 saati aşan çalışmalar yönünden en az 1 saatlik ara dinlenmesi süresinin, günlük en çok 11 saate kadar olan çalışmalarla ilgili olduğu kabul edilmelidir. Başka bir anlatımla günde 11 saate kadar olan (on bir saat dahil) çalışmalar için ara dinlenmesi en az 1 saat, 11 saatten fazla çalışmalarda ise en az 1,5 saat olarak verilmelidir.
Yargıtay 9. Hukuk Dairesi’nin 2015/27274 Esas, 2018/23870 sayılı kararına konu olan somut uyuşmazlıkta, davacı fazla mesai ücreti talebinde bulunmuş, mahkemece davacının cumartesi günlerinde 08:00-13:30 arası ara dinlenme vermeden çalıştığı ve bu şekilde davacının haftalık 30 dakika fazla mesai yaptığı kabul edilmiştir. Yukarıdaki ilke kararına göre davacının Cumartesi çalışmalarında 30 dakika ara dinlenmesi verdiği kabul edildiğinde davacının haftalık çalışma süresinin yasal 45 saatlik çalışma süresini aşmadığı anlaşılmakla davacının fazla mesai ücreti talebinin reddine karar verilmesi gerekirken yazılı şekilde kabulüne karar verilmesi hatalı olup bozmayı gerektirmiştir.
Özetle fazla mesai hesabında, ara dinlenme süreleri düşülerek hesaplama yapılmalıdır. Ara dinlenme süreleri çalışma süresine dahil olmadığı için fazla mesai hesabında da dikkate alınmaması gerekir.
