5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu’nun 13’üncü maddesinde iş kazası tanımlanmaktadır.
İş kazası, aşağıdaki beş hal ve durumlardan birinde meydana gelen ve sigortalıyı hemen veya sonradan bedence veya ruhça arızaya uğratan/engelli hale getiren olaydır:
- Sigortalının işyerinde bulunduğu sırada,
- İşveren tarafından yürütülmekte olan iş dolayısıyla,
- Sigortalının, işveren tarafından görev ile başka bir yere gönderilmesi yüzünden asıl işini yapmaksızın geçen zamanlarda,
- Emzikli kadın sigortalının çocuğuna süt vermek için ayrılan zamanlarda,
- Sigortalıların, işverence sağlanan bir taşıtla işin yapıldığı yere gidiş gelişi sırasında.
İş kazası adından da anlaşılacağı üzere, sigortalının yaptığı işle ilgili olarak, işin yürütümü sırasında meydana gelen olayı ifade etmektedir. Sigortalı, hukuk düzenince iş kazasına karşı korunmuştur.
İş kazasına uğrayan işçilere çeşitli sosyal koruma hakları sağlanmıştır. İşverenlerin de önemli yükümlülükleri söz konusudur. SGK, 16 soru cevap ile iş kazası ve meslek hastalığına ilişkin detayları şu şekilde açıklamıştır:
1-İş kazası ve meslek hastalığı hükümleri hangi sigortalılar hakkında uygulanır?
- Hizmet akdi ile çalışanlar (4/a)
- Kendi adına ve hesabına bağımsız çalışanlar ile köy ve mahalle muhtarları (4/b)
- Ceza İnfaz Kurumları ile Tutukevlerinde çalışanlar
- Aday çırak, çırak ve stajyerler,
- Harp Malulleri ile Vazife Malullüğü aylığı bağlanmış malullerden Kanunun 4 üncü maddesinin birinci fıkrasının (a) ve (b) bentleri kapsamında çalışanlar
- Türkiye İş Kurumu kursiyerleri
- Sosyal güvenlik sözleşmesi olmayan ülkelerde iş üstlenen işverenlerce yurt dışındaki işyerlerinde çalıştırılmak üzere götürülen Türk işçileri
- İntörn öğrenciler
- Tarım ve orman işlerinde hizmet akdiyle süreksiz olarak çalışan sigortalılar
- Ek 9 uncu maddede belirtilen şartlarda ev hizmetlerinde çalışan sigortalılar
2-Şehir içi toplu taşıma araçlarında 10 günden az çalışanlar hakkında iş kazası ve meslek hastalığı hükümleri uygulanır mı?
Kanunun Ek 6 ncı maddesi kapsamında belirtilen bu kişiler hakkında kısa vadeli sigorta hükümleri uygulanmaz.
3-Bir Olayın İş Kazası Sayılabilmesi için Hangi Unsurları Taşıması Gerekmektedir?
- Kazayı geçiren kişinin sigortalı olması,
- Kaza sonucu bedence veya ruhça özre uğraması,
- Kaza ile sonuç arasında uygun bir illiyet bağının bulunması, şartlarının bir arada bulunması ile birlikte, olayın Kanunun 13 üncü maddesinde sayılan hallerden birinde meydana gelmesi gerekmektedir.
4-Bir işveren, yanında çalışan işçinin geçirdiği iş kazasının nereye ve kaç gün içinde bildirilmesi gerekir?
Kazanın olduğu yerdeki yetkili kolluk kuvvetlerine derhal, Kuruma da kazadan sonraki üç işgünü içinde bildirmesi gerekir.
5-İşverenin kontrolü dışındaki meydana gelen iş kazalarının bildirimi nereye ve kaç gün içerisinde yapılması gerekmektedir?
Sosyal Güvenlik İl Müdürlüklerine/Sosyal Güvenlik Merkezlerine ve kazanın öğrenildiği tarihten itibaren 3 işgünü içerisinde bildirilmesi gerekmektedir.
6-Kendi adına ve hesabına bağımsız çalışan sigortalının geçirdiği iş kazasının nereye ve kaç gün içinde bildirilmesi gerekir?
Kazanın meydana geldiği tarihten itibaren bir aylık süreyi geçmemek şartıyla, bildirim yapmaya engel halin ortadan kalktığı günü takip eden günden başlanarak kendisi tarafından üç işgünü içerisinde Kuruma bildirilmesi gerekmektedir.
7-Tarım veya orman işlerinde hizmet akdiyle süreksiz olarak çalışan sigortalının iş kazası yardımlarından yararlanması için aranan özel bir şart var mı?
İş kazasının olduğu tarihten en az on gün önce tescil edilmiş olmaları, sigortalılıklarının sona ermemiş olması ve prim ve prime ilişkin herhangi bir borcunun bulunmaması şartıyla iş kazası sigortasından yararlandırılırlar.
8-İş kazası bildirimi nasıl yapılır?
Meydana gelen iş kazasının işveren tarafından Kuruma e-Bildirim programı üzerinden bildirilmesi gerekmektedir. Elektronik İş Kazası ve Meslek Hastalığı Bildirim Formuna https://uyg.sgk.gov.tr/IsvBildirimFormu/gooKullaniciLogin.do linkinden ulaşılabilecektir.
Ancak, bilgi işlem altyapısında meydana gelen arızalar ya da elektronik erişimin sağlanamaması, e-Bildirge şifresi alınamaması gibi nedenlerle, bildirimin elektronik ortamda yapılamaması durumunda, işverenlerce veya sigortalılarca kâğıt ortamında İş Kazası Meslek Hastalığı Bildirim Formu veya aynı bilgileri taşıyan dilekçe ile yasal süresinde Kuruma yapılması halinde bildirim geçerli sayılacaktır.
9-İşverenin yanında çalışan işçinin geçirdiği iş kazasını bildirme yükümlülüğü var mı?
İş kazasının, işveren tarafından Kuruma bildirilmemesi halinde, bildirim tarihine kadar geçen süre için sigortalıya ödenecek geçici iş göremezlik ödeneği, Kurumca işverenden tahsil edilir. Ayrıca 6331 sayılı Kanunun 26 ncı maddesine göre söz konusu yükümlülüklerini yerine getirmeyen işverenlere işyerinde çalışan sigortalı sayısına ve işyerinin tehlike sınıfına göre farklılaştırılmış idari para cezası uygulanacağı öngörülmüştür.
10-İşveren tarafından iş kazası bildiriminin süresi içinde yapılmaması durumunda işçi hak kaybına uğrar mı?
Olayın iş kazası olarak tespit edilmesi halinde işveren tarafından iş kazası bildiriminin süresi içinde yapılmasa dahi istirahat raporuna istinaden sigortalıya geçici iş göremezlik ödeneği ödenir.
11-Kendi adına ve hesabına bağımsız çalışan sigortalının iş kazası bildiriminin süresi içinde yapılmaması durumunda hak kaybı olur mu?
Bildirim tarihine kadar geçen süre için geçici iş göremezlik ödeneği kendilerine ödenmeyecek, sadece bildirim tarihinden sonraki sürelere ait geçici iş göremezlik ödeneği ödenecektir. Ancak bildirim tarihinden önceki süreler için ödenen ödenekler varsa sigortalıdan Kanunun 96 ncı maddesi hükmü gereği tahsil edilecektir.
12-İş kazası bildiriminin yapılmaması durumunda idari para cezası uygulanır mı?
6331 sayılı Kanunun 14 üncü maddesinde;
- İşveren, iş kazalarını kazadan sonraki üç iş günü,
- Sağlık hizmet sunucuları kendilerine intikal eden iş kazalarını en geç on gün içinde Kurumumuza bildirmekle yükümlü kılınmış, anılan Kanunun 26 ncı maddesinde söz konusu yükümlülüklerini yerine getirmeyenlere idari para cezası uygulanacağı öngörülmüş, uygulanacak idari para cezası miktarı da işyerinde çalışan sigortalı sayısına ve işyerinin tehlike sınıfına göre farklılaştırılmıştır.
Söz konusu idari para cezaları, her takvim yılı başından geçerli olmak üzere yeniden değerleme oranında artırılarak uygulanmaktadır.
13-İşe başladığı gün iş kazası geçiren sigortalıya istirahatli bırakıldığı günler için geçici iş göremezlik ödeneği ödenebilir mi?
Geçirilen kazanın Kurumumuzca iş kazası kabul edilmesi halinde, sigortalının istirahatli kaldığı günler için Kurumumuzdan geçici iş göremezlik ödeneği alması mümkün bulunmaktadır.
14-İş kazasının veya meslek hastalığının işverenin kastı ya da kusuru ile meydana gelmesi durumunda işverene yaptırım var mıdır?
İş kazası veya meslek hastalığı, işverenin kastı veya sigortalıların sağlığını koruma ve iş güvenliği mevzuatına aykırı bir hareketi sonucu meydana gelmişse, Kurumca sigortalıya veya hak sahiplerine bu Kanun gereğince yapılan veya ileride yapılması gereken ödemeler ile bağlanan gelirin başladığı tarihteki ilk peşin sermaye değeri toplamı, sigortalı veya hak sahiplerinin işverenden isteyebilecekleri tutarlarla sınırlı olmak üzere, Kurumca kusuru oranında işverene ödettirilir.
15-İş kazası ya da meslek hastalığı raporlarında prim gün sayısı şartı aranır mı?
Sigortalılara iş kazası veya meslek hastalığı nedeniyle iş göremedikleri sürece prim ödeme gün sayısı şartı aranmaksızın ilk günden itibaren her gün için geçici iş göremezlik ödeneği ödenir. Ancak tarım veya orman işlerinde hizmet akdiyle süreksiz olarak çalıştırılan sigortalıların, iş kazası ve meslek hastalığı sigorta kollarından sağlanan yardımlardan yararlanabilmeleri için; iş kazasının olduğu tarihten itibaren en az 10 gün önce tescil edilmiş olmaları, prim ve prime ilişkin her türlü borçlarının ödenmiş olması ve sigortalılıklarının sona ermemiş olması gerekmektedir. Bu kapsamdaki sigortalıya, tescil edildiği tarihten itibaren sonraki 10 gün içinde (onuncu gün dahil) iş kazası geçirmesi halinde geçici iş göremezlik ödeneği verilmeyecektir.
16-İş kazası ve meslek hastalığından sağlanan haklar nelerdir?
İş kazası veya meslek hastalığı sigortasından sağlanan haklar şunlardır:
- Sigortalıya, geçici iş göremezlik süresince günlük geçici iş göremezlik ödeneği verilmesi.
- Sigortalıya sürekli iş göremezlik geliri bağlanması.
- İş kazası veya meslek hastalığı sonucu ölen sigortalının hak sahiplerine gelir bağlanması.
- Gelir bağlanmış olan kız çocuklarına evlenme ödeneği verilmesi.
- İş kazası ve meslek hastalığı sonucu ölen sigortalı için cenaze ödeneği verilmesi.
